Een stilleven (uit het Nederlands, stilleven) is een schilderij met een opstelling van levenloze, alledaagse voorwerpen, of het nu natuurlijke voorwerpen zijn (bloemen, voedsel, wijn, dode vissen en wild, enz.) of gefabriceerde artikelen (boeken, flessen, servies, enzovoort.). De Woordenlijst Tate Museum stelt het heel bondig en definieert het onderwerp van een stilleven als "alles dat niet beweegt of dood is". In het Frans heet het stilleven natuur morte, (letterlijk "dode natuur").
Een stilleven kan realistisch of abstract zijn, afhankelijk van de specifieke tijd en cultuur waarin het is gemaakt en van de specifieke stijl van de kunstenaar. Het stilleven is een populair genre omdat de kunstenaar de totale controle heeft over de onderwerp van het schilderij, de verlichting en de context. De kunstenaar kan het stilleven symbolisch of allegorisch gebruiken om een idee uit te drukken, of formeel om compositie en de elementen en principes van kunst te bestuderen.
Geschiedenis
Hoewel schilderijen van objecten al bestaan sinds het oude Egypte en Griekenland, is de stillevenschilderkunst als een unieke kunstvorm ontstaan in de post-renaissance westerse kunst. In het oude Egypte schilderden mensen voorwerpen en voedsel in graven en tempels als offergaven aan de goden en voor de doden om in het hiernamaals van te genieten. Deze schilderijen waren platte, grafische voorstellingen van hun onderwerpen, typisch voor de Egyptische schilderkunst. De oude Grieken verwerkten ook stillevens in hun vazen, muurschilderingen en mozaïeken. Deze schilderijen, met highlights en schaduwen, waren realistischer dan die van de Egyptenaren, hoewel niet nauwkeurig in termen van perspectief.
Stillevens schilderen werd in de 16e eeuw een kunstvorm op zich. Een paneelschilderij van de Venetiaanse kunstenaar Jacopo de' Barbari (1440-1516) - nu te zien in de Alte Pinakothek, München-wordt door veel historici beschouwd als het eerste echte stilleven. Het schilderij, voltooid in 1504, toont een dode patrijs en een paar ijzeren handschoenen of handschoenen.
Volgens de BBC-documentaire "Appels, peren en verf: een stilleventekening maken (schilderij)," Caravaggio's "Vruchtenmand"', geschilderd in 1597, wordt erkend als het eerste grote werk van het westerse stillevengenre.
Het hoogtepunt van de stillevenschilderkunst kwam in het 17e-eeuwse Holland. Artiesten zoals Jan Brueghel, Pieter Clausz en anderen schilderden weelderige, zeer gedetailleerde en realistische afbeeldingen van bloemboeketten en tafels beladen met weelderige schalen met fruit en wild. Deze schilderijen vierden de seizoenen en weerspiegelden de wetenschappelijke belangstelling van die tijd voor de natuurlijke wereld. Ze dienden ook als statussymbolen en waren zeer gewild. Veel kunstenaars verkochten hun werken via veilingen.
Symboliek
Traditioneel werden veel objecten in stillevens geselecteerd vanwege hun religieuze of symbolische betekenis, hoewel deze symboliek de hedendaagse kijkers soms ontgaat. Snijbloemen of een stuk rottend fruit symboliseerden bijvoorbeeld de sterfelijkheid. Schedels, zandlopers, klokken en kaarsen waarschuwden kijkers dat het leven kort is. Deze door de dood achtervolgde schilderijen staan bekend als: Memento Mori, een Latijnse uitdrukking die betekent "onthoud dat je moet sterven."
Memento Mori schilderijen zijn nauw verwant aan vanitas stillevens, die symbolen bevatten van aardse geneugten en materiële goederen - zoals muziekinstrumenten, wijn en boeken - die weinig waarde hebben in vergelijking met de glorie van het hiernamaals. De voorwaarde vanitas komt uit een verklaring aan het begin van het boek Prediker, waarin de zinloosheid van menselijke activiteit wordt uitgedrukt: "IJdelheid der ijdelheden! Alles is ijdelheid."
Maar niet alle stillevens hebben symboliek. Frans Post-impressionistisch artiest Paul Cézanne (1839-1906) is misschien wel de beroemdste appelschilder vanwege zijn gebruik van kleur, vorm en perspectief. Cézanne's "Stilleven met appels" (1895-98) is niet realistisch geschilderd alsof het vanuit één gezichtspunt wordt gezien. Het lijkt eerder een samensmelting van verschillende opvattingen te vertegenwoordigen. Door zijn verkenning van de manieren van waarnemen, diende Cezanne's werk als een voorloper van het kubisme en de abstractie.
