De naam Excelsior heeft bij sommige mensen altijd voor wat verwarring gezorgd, althans wanneer toegepast op de motorgeschiedenis. Het probleem is dat deze naam werd gebruikt door drie afzonderlijke bedrijven, één in het VK, één in de VS en één in Duitsland (Excelsior Fahrrad Motorad-Werke). Het Britse bedrijf was actief van 1896 tot 1964, terwijl Excelsior in de VS (later Excelsior-Henderson) motorfietsen produceerde van 1905 tot 1931.
Excelsior VS
Zoals met veel toekomstige motorfabrikanten, begon Excelsior met het produceren van fietsen. Eigenlijk produceerden ze fietsonderdelen voordat ze hele cycli produceerden. Tegen het einde van de negentiende eeuw bloeide de fietsindustrie op met groepsritten, rally's, races en zelfs heuvelklimmen.
De productie van Excelsior-motorfietsen begon in 1905 in Randolph Street in Chicago. Hun eerste motorfiets was een 21 cu inch (344 cc, 4-takt), eensnelheidsmachine met een ongebruikelijke klepconfiguratie die bekend staat als een 'F'-kop. Deze configuratie heeft de inlaatklep in de cilinderkop, maar de uitlaatklep bevond zich in de cilinder (zijklepstijl). De eindaandrijving ging via een leren riem naar het achterwiel. Deze eerste Excelsior had een topsnelheid tussen de 35 en 40 mph.
De 'X'-serie
In 1910 introduceerde Excelsior een motorconfiguratie waar ze beroemd om zouden worden en die ze tot 1929 zouden produceren: de opmerkelijke 'X'-serie. De motor was een V-twin van 61 kubieke inch (1000 cc). De fietsen werden aangeduid als modelletters 'F' en 'G' en waren machines met één snelheid.
Toen Excelsior-motoren aan populariteit wonnen met hun uitstekende prestaties en betrouwbaarheid, overwoog een ander bedrijf uit Chicago om de motorfietsmarkt te betreden - The Schwinn Company.
Het bedrijf van Ignaz Schwinn produceerde al een tijdje fietsen, maar de terugval in de verkoop van fietsen rond 1905 (mede als gevolg van de populariteit van motorfietsen) dwong hem om naar andere markten te kijken. In plaats van hun eigen producten te ontwerpen en te vervaardigen, besloot het bedrijf Schwinn echter een aanbod te doen om Excelsior Motorcycles te kopen.
Schwinn Company koopt Excelsior
Het duurde nog zes jaar (1911) voordat de Schwinn Company de aankoop van Excelsior voor $ 500.000 voltooide. Interessant is dat 1911 ook het jaar was dat een andere motorfietsfabrikant, die synoniem zou worden met het bedrijf Schwinn, hun eerste motorfiets maakte. Henderson-motorfietsen produceerden dat jaar hun eerste inline viercilindermachine.
Tegen die tijd namen ook motorfietsen het over van fietsen in wedstrijden. Veel races vonden plaats tussen steden, staatsgrenzen en zelfs op motordromen. De motordromen, oorspronkelijk voor wielerwedstrijden, waren ovalen met hoge hellingen, gemaakt van 2" brede houten planken. (Stel je de splinters voor!)
Om het merk bekendheid te geven, deed Excelsior mee aan vele wedstrijden en vestigde een aantal wereldrecords. Fabrieksrijders zoals Joe Walters vestigden nieuwe records op de ovalen, zoals de eerste motorfiets met een gemiddelde van 86,9 mph over zes ronden van een eenderde ovale baan, waarmee de afstand in 1 m-22,4 seconden werd afgelegd.
De eerste 100 mph motorfiets
Een ander record op dit moment ging naar de Henderson Company toen rijder Lee Humiston een topsnelheid van 100 mph noteerde. Deze mijlpaal werd bereikt op een boardtrack bij Playa del Ray California. Dit record hielp het bedrijf Henderson om de verkoop in de VS te stimuleren en ook om machines naar Engeland, Japan en Australië te exporteren.
In 1914 bleek het merk Excelsior een van de meest succesvolle motorfietsfabrikanten ter wereld te zijn. Omdat de productie was toegenomen om aan de vraag te voldoen, was een nieuwe fabriek noodzakelijk geworden. De nieuwe fabriek was destijds state of the art, inclusief een testbaan op het dak! De fabriek bood ook hun eerste aan 2-takt dat jaar met een 250 cc eencilindermachine.
De grote klep 'X'
Een jaar later, 1915, introduceerde Excelsior een nieuw model met de Big Valve X, een 61 cu inch V-twin met een drieversnellingsbak. Het bedrijf beweerde dat deze fiets de 'snelste motorfiets ooit' was.
Negentien zestien zagen het merk Excelsior gebruikt door tal van politiediensten en zelfs het Amerikaanse leger tijdens de campagne van Pershing in Mexico.
Excelsior koopt Henderson Motorcycles
Om financiële redenen en schaarste aan grondstoffen bood de Henderson Company in 1917 aan om uit te verkopen aan Excelsior. Schwinn accepteerde uiteindelijk het aanbod en droeg de productie van de Hendersons over aan de Excelsior-fabriek. Ongeveer drie jaar later verbrak Will Henderson zijn contract met Schwinn en vertrok hij om een andere motorfietsfabriek op te zetten met partner Max M. Sladkin.
In 1922 werd Excelsior-Henderson de eerste motorfietsfabrikant die een fiets produceerde die een mijl in 60 seconden aflegde op een onverharde weg van een halve mijl. In datzelfde jaar werd ook de Excelsior type M geïntroduceerd, een eencilindermachine die in feite de helft was van de dubbele motor. Bovendien werd een nieuwe Henderson, de De Lux, geïntroduceerd met veel motorverbeteringen en grotere remmen. Helaas was dit jaar ook de dood van de oprichter van Henderson, Will Henderson, bij een motorongeluk. Hij was een nieuwe machine aan het testen.
Politie koopt Hendersons
De Henderson-machines bleven favoriet bij de politie in de VS, met meer dan 600 verschillende troepen die het merk verkiezen boven motorfietsen als de Harley Davidson en de Indian.
Het breken van records in de begindagen van de motorfietsproductie was heel gewoon. En de merken Excelsior en Henderson namen veel van de records. Een record dat nog steeds staat, werd behaald door Henderson-rijder Wells Bennett.
Bennett reed in 1923 met een Henderson De Lux van Canada naar Mexico en vestigde een record van 42 uur en 24 minuten. Vervolgens voegde hij een zijspan en passagier - Ray Smith - en reed terug naar Canada en brak daarmee het zijspanrecord.
De laatste en een van de meest succesvolle Excelsior was de Super X. Deze fiets, geïntroduceerd in 1925, won vele boardraces en vestigde daarbij vele wereldrecords.
De Super X werd in 1929 gerestyled om een moderne cruiser te worden, maar het was ook de laatste van de Excelsior-Hendersons omdat het bedrijf op 31 maart 1931 abrupt sloot vanwege de depressie na de Wall Street crash. Hoewel het bedrijf veel orders kreeg van zowel politiediensten als dealers, besloot Ignaz Schwinn dat de depressie erger zou worden en daarom besloot hij te stoppen terwijl hij vooruit was.
