Een cadens is een muziekpassage die typisch is opgenomen in de laatste zin van een klassiek werk (evenals: jazz- en populaire muziek) die vraagt om een solist of soms een klein ensemble om een improvisatie of een eerder gecomponeerde ornamentele lijn uit te voeren. De cadens stelt artiesten vaak in staat om hun virtuoze vaardigheden te tonen terwijl ze melodisch en ritmisch "freestylen".
De oorsprong van de Cadenza
Het woord 'cadens' komt eigenlijk van het Italiaanse woord 'cadans'. Cadensen zijn melodische/harmonische/ritmische muzieklijnen die worden gebruikt om het stuk af te sluiten. Met andere woorden, een signaal dat het nummer/de beweging is afgelopen, of op het punt staat te eindigen. Als je luistert naar de laatste paar maten van Haydns Verrassingssymfonie, hoor je de universeel-achtige akkoorden die aankondigen dat de symfonie voorbij is. Als je naar andere klassieke werken luistert, let dan op hoe het stuk eindigt en je zult een bekend patroon gaan horen.
Het gebruik van cadensen in een klassiek muziekconcert is ontstaan uit het gebruik ervan in vocale aria's. Zangers werd vaak gevraagd om de cadans van hun aria uit te werken door verfraaiing of improvisatie. Veel componisten begonnen deze muziekstijl op te nemen in hun eigen geschriften, waaronder het concert. Toevallig paste de cadens perfect bij de concertvorm.
Voorbeelden van Cadenzen
Cadensen in Concerti: In de meeste gevallen wordt de cadens aan het einde van de beweging geplaatst. Het orkest stopt met spelen en de solist neemt het over. De cadens eindigt met de solist die een triller speelt en het orkest dat meedoet om de beweging af te maken. Veel componisten lieten de cadens leeg in de partituur van de muzikant, waardoor de uitvoerder kon improviseren en zijn muzikale en artistieke vaardigheden kon demonstreren.
Wetende dat sommige muzikanten niet in staat waren om alleen te improviseren, componeerden veel componisten de cadens om het te laten klinken alsof het door de uitvoerder ter plekke werd geïmproviseerd. Sommige componisten zouden zelfs cadensen schrijven voor de muziek van andere componisten (zo schreven zowel Mendelssohn als Brahms cadensen voor de concerten van Beethoven en Mozart; Beethoven schreef ook cadensen voor de concerten van Mozart). Wat meer is, artiesten die geen improvisatievermogen hebben, kopiëren of bootsen vaak de geïmproviseerde cadensen van anderen na.
- Mozarts Vioolconcert nr. 2 (kijk en luister op YouTube)
- Mozarts Concert voor fluit en harp (kijk en luister op YouTube)
- Haydns Celloconcert nr. 1 (kijk en luister op YouTube)
- Haydns Vioolconcert nr. 4 (kijk en luister op YouTube)
Cadensen in vocale muziek
Zoals hierboven vermeld, werden zangers vaak gevraagd om de cadans(sen) van hun eigen aria te verfraaien of te improviseren. Componisten als Bellini, Rossini en Donizetti maakten veelvuldig gebruik van cadensen in hun opera's. Meestal werden er drie cadensen in de aria geschreven, waarvan de moeilijkste voor het laatst was gereserveerd. Hier zijn enkele voorbeelden van vocale cadensen:
- Beverly Sills zingt "Cielo! che diverrò... Zo, feriet... Dal soggiorno... Ah! che spiegar" uit het tweede bedrijf van Rossini's opera, L'assedio di Corinto (luister op YouTube)
- Olga Trifonova zingt "The Hymn to the Sun" uit Nikolai Rimsky-Korsakov's Le Coq d'Oro (kijk en luister op YouTube)
- Rachel Gilmore zingt "Les Oiseaux Dans la Charmille" (leer de tekst van deze aria) uit de opera van Offenbach, Les Contes d'Hoffmann(kijk en luister op YouTube)
- Anna Netrebko zingt "Il dolce suono" (leer de tekst van deze aria) uit de opera van Donizetti, Lucia di Lammermoor(kijk en luister op YouTube)
- Dame Joan Sutherland zingt "Son vergin vezzosa" uit de opera van Bellini, ik puriteins (luister op YouTube)
