„Rigoletto” skomponował Giuseppe Verdi a premiera odbyła się 11 marca 1851 w La Fenice w Wenecji.
Znaki „Rigoletto”
- Rigoletto, błazen księcia (baryton)
- Gilda, córka Rigoletta (sopran)
- Książę (tenor)
- Sparafucile, zabójca (bas)
- Maddalena, siostra zabójcy (mezzosopran)
- Hrabia Ceprano (bas)
- Hrabina Ceprano, jego żona (mezzosopran)
- Hrabia Monterone (baryton)
Słynne arie „Rigoletto”
- „La donna é mobile” śpiewana przez księcia
- "Nom Caro”, śpiewane przez Gilda
- "Questa o quella”, śpiewane przez księcia
Ustawienie
„Rigoletto” rozgrywa się w północnych Włoszech w XVI wieku w mieście Mantua.
akt 1
W pokoju w pałacu księcia książę organizuje bal, przyglądając się i rozkoszując się wieloma pięknymi kobietami. Po zauważeniu wyjątkowo pięknej dziewczyny, której nigdy nie znał, postanawia ją uwieść. Szuka też towarzystwa z hrabiną Ceprano, mimo że jest mężatką. Rigoletto, błazen księcia i jego prawa ręka, zaczyna kpić i wyśmiewać się z mężczyzn na balu. Mówi księciu, aby ich uwięził lub zabił, pozwalając księciu na wolność przebywania z kimkolwiek zechce.
Marullo informuje szlachtę, że Rigoletto ma kochankę. Szlachta nie może uwierzyć, że Rigoletto mógł mieć kochanka, więc odwracają stół i zaczynają się z niego kpić i obmyślać przeciwko niemu plan. Wtrąca się hrabia Monterone, starszy mężczyzna, oskarżając księcia o uwiedzenie córki. Ostry język Rigoletto zaczyna się z niego wyśmiewać, zanim książę nakaże jego aresztowanie. Gdy hrabia Monterone jest wyprowadzany z piłki, on… pomstowanie zarówno księcia, jak i Rigoletta.
Wstrząśnięty słowami hrabiego Monterone, Rigoletto jest zdenerwowany, gdy wraca do domu. Wita go zabójca imieniem Sparafucile i obaj mężczyźni rozmawiają. Rigoletto mówi, że jego słowa są ostre jak miecze i odmawia pomocy Sparafucile. Kiedy Rigoletto wraca do domu, zostaje ciepło witany przez córkę Gildę. Rigoletto ukrył jej istnienie, nawet przed księciem. Wychodzi z domu tylko do kościoła i nie wie, co robi jej ojciec, ani nawet jego imienia.
Po odejściu Rigoletto Gilda opisuje swojego pielęgniarki Giovannie młodego mężczyznę, którego widziała w kościele, i mówi jej, że się w nim zakochała. Przyznaje się do winy, że nie powiedziała ojcu. Gilda mówi Giovannie, że kochałaby chłopca jeszcze bardziej, gdyby była biednym uczniem. Przed domem książę podsłuchuje rozmowę pań. Znajduje sposób na rozdzielenie dwóch kobiet przed wejściem. Książę wchodzi do domu i zaskakuje ją. Mówi jej, że jest biednym uczniem imieniem Gualtier Maldè i wyznaje, że… kocham do niej. Gilda jest zachwycona, ale szybko odprawia go na dźwięk zbliżających się kroków. Książę wybiega z domu, a Gilda udaje się do swojego pokoju.
Poza ich ogrodem, zamiast Rigoletta wracającego do domu, to szlachta z balu. Podejrzewając, że młoda dziewczyna w środku jest kochanką Rigoletta, opracowują plan jej porwania. Mężczyźni nakłaniają Rigoletta do pomocy, mówiąc mu, że uprowadzają hrabinę Ceprano. Rigoletto podekscytowany oferuje swoją pomoc. Zawiązują mu oczy i prowadzą z powrotem do jego domu. Kiedy trzyma drabinę, wciąż z zawiązanymi oczami, mężczyźni włamują się do domu Rigoletta i porywają jego córkę. Gdy Gilda krzyczy, Rigoletto zrywa opaskę z oczu i wbiega do domu. Znajdując tylko jej szalik, przypomina sobie klątwę hrabiego Monterone.
Akt 2
Wewnątrz pałacu książę dowiedział się, że Gilda została porwana. Jednak jego obawy ustępują, gdy mężczyźni, którzy ją ukradli, przybywają do pałacu z Gildą w ręku. Rozkazuje mężczyznom zamknąć ją w sąsiednim pokoju, zanim uda się tam. Rigoletto przybywa niedługo potem, szczęśliwie śpiewanie jako próbę ukrycia jego udręki. Szlachta zaczyna z niego dręczyć, śmiać się i kpić. W końcu Rigoletto załamuje się i wyznaje, że Gilda jest jego córką. Mężczyźni mu nie wierzą i szydzą z tego, że jest całkowicie szalony. Gilda wpada na pomoc ojcu, a szlachta w końcu się rozprasza. Opowiada Rigoletto o błogosławionych wydarzeniach, które miały miejsce, a on przysięga zemstę księciu. Gilda jednak wstawia się za księciem.
Akt 3
Rigoletto i Gilda jadą na obrzeża miasta, aby złożyć wizytę zabójcy Sparafucile. Przed wejściem do zaniedbanej gospody Rigoletto i Gilda podsłuchują, jak książę flirtuje z siostrą Sprafucile, Maddaleną, śpiewając słynną arię „La donna e mobile” („Wszystkie kobiety są kapryśne”). Rigoletto instruuje Gildę, aby przebrała się w męskie ubrania i uciekła do Werony. Kiedy się zgadza, mówi jej, że nie będzie daleko w tyle. Gilda przebiera się w przebranie i wyrusza do Werony.
Rigoletto wchodzi do gospody i zawiera układ ze Sparafucile, aby zabić księcia. Podczas ich spotkania nadciąga gwałtowna burza i Rigoletto zostaje tam na noc. Gilda wraca do karczmy zabójcy, niezdolna do podróży. Słyszy błagania Maddaleny o ocalenie życia księcia. Sparafucile zgadza się oszczędzić mu życie i zabije następnego mężczyznę, który przejdzie przez drzwi, aby oszukać Rigoletta.
Mimo że książę okazał się niewierny, Gilda nadal go kocha. Gilda jest zdecydowana poświęcić swoje życie dla niego i przechodzi przez drzwi. Natychmiast zostaje dźgnięta. Sparafucile owija martwe ciało w torbę i podaje Rigoletto. Rigoletto wręcza swoją zapłatę i radośnie niesie torbę do rzeki, aby pozbyć się ciała. Gdy zbliża się do wody, słyszy w oddali głos księcia. Rigoletto otwiera torbę i jest przerażony na ten widok. Gilda, ostatnim tchnieniem życia, odradza się. Mówi ojcu, że chętnie umiera za ukochanego i prosi o przebaczenie. Niestety odchodzi w jego ramionach. Po raz kolejny Rigoletto przypomina sobie klątwę hrabiego Monterone.
